Tiêm ngoài màng cứng, còn gọi là gây tê ngoài màng cứng, là kỹ thuật gây tê vùng bằng cách đưa thuốc tê vào khoang nằm ngoài màng cứng của tủy sống. Khoang này nằm giữa lớp màng cứng bao quanh tủy sống và thành xương sống, bên trong chứa mô mỡ và các mạch máu nhỏ.
Khi thuốc tê được tiêm vào khoang ngoài màng cứng, nó lan tỏa và tác động lên các rễ thần kinh đi qua khu vực này, giúp chặn tín hiệu đau từ cơ thể truyền lên não. Nhờ đó, người bệnh sẽ cảm thấy tê hoặc mất cảm giác ở vùng được gây tê. Đặc biệt, bác sĩ có thể đặt một ống thông nhỏ trong khoang này để bơm thêm thuốc khi cần, giúp duy trì hiệu quả giảm đau lâu dài và ổn định.
Về y khoa, tiêm ngoài màng cứng là phương pháp giảm đau an toàn và hiệu quả cao khi được thực hiện bởi bác sĩ gây mê có chuyên môn. Mỗi năm, hàng triệu ca được áp dụng trên toàn thế giới trong sinh đẻ và phẫu thuật vùng dưới cơ thể. Tỷ lệ biến chứng nghiêm trọng rất thấp, dưới 1%, cho thấy đây là kỹ thuật có độ an toàn và tin cậy cao.
Tuy nhiên, tiêm ngoài màng cứng vẫn tiềm ẩn một số rủi ro nhất định như đau đầu, tụt huyết áp hoặc tê kéo dài, dù hiếm gặp. Vì vậy, người bệnh cần cân nhắc giữa lợi ích giảm đau và nguy cơ có thể xảy ra. Trong đa số trường hợp, hiệu quả giảm đau và sự thoải mái mà phương pháp này mang lại vượt trội hơn nhiều so với rủi ro tiềm ẩn.
Dù được đánh giá là an toàn, gây tê ngoài màng cứng vẫn có thể gây ra một số tác dụng phụ nhẹ, nhưng hầu hết chỉ kéo dài trong thời gian ngắn và sẽ tự hết mà không để lại hậu quả.
Hạ huyết áp tạm thời là tác dụng phụ phổ biến nhất của gây tê vùng ngoài màng cứng, gặp ở khoảng 10-15% trường hợp. Nguyên nhân là do thuốc tê làm giãn mạch máu, khiến huyết áp giảm nhanh sau tiêm.
Các biểu hiện thường gặp gồm:
Đội ngũ y tế luôn theo dõi huyết áp liên tục và xử lý kịp thời bằng cách truyền dịch hoặc dùng thuốc nâng huyết áp khi cần. Trong các ca sinh nở, bệnh nhân thường được truyền dịch trước khi tiêm để hạn chế nguy cơ này.
Một trong những lo ngại phổ biến nhất là tiêm ngoài màng cứng có thể gây đau lưng lâu dài, nhưng thực tế không phải như vậy. Sau khi tiêm, cảm giác đau hoặc ê nhẹ tại vị trí tiêm là bình thường, tương tự như khi tiêm các loại thuốc khác và thường biến mất sau vài ngày khi cơ thể hồi phục.
Trong một số ít trường hợp, người bệnh có thể bị đau đầu sau tiêm. Nguyên nhân là do kim tiêm vô tình chọc thủng màng cứng, khiến dịch não tủy rò rỉ và làm thay đổi áp lực trong sọ. Tuy nhiên, tình trạng này không nguy hiểm và có thể được điều trị dứt điểm bằng truyền dịch, nghỉ ngơi hoặc áp dụng thủ thuật vá màng cứng.
Nhìn chung, tiêm vùng ngoài màng cứng không gây tổn thương lâu dài cho cột sống nếu được thực hiện đúng kỹ thuật bởi bác sĩ gây mê có kinh nghiệm.
Một số người sau khi tiêm ngoài màng cứng có thể cảm thấy ngứa nhẹ ở vùng mặt hoặc thân trên. Nguyên nhân thường do thuốc tê hoặc thuốc giảm đau nhóm opioid được sử dụng kèm theo. Tình trạng này không nguy hiểm và có thể giảm nhanh bằng thuốc kháng histamine nếu cần.
Ngoài ra, khó tiểu tiện tạm thời cũng là tác dụng phụ phổ biến. Thuốc tê có thể làm chậm hoạt động của dây thần kinh kiểm soát bàng quang, khiến người bệnh khó đi tiểu trong vài giờ đầu. Tuy nhiên, chức năng này sẽ trở lại bình thường ngay sau khi thuốc hết tác dụng và không để lại hậu quả lâu dài.
Một số người có thể bị run nhẹ sau khi thực hiện thủ thuật, dù không hề cảm thấy lạnh. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với thuốc tê và sẽ tự hết sau một thời gian ngắn, không cần lo lắng.
Cảm giác buồn nôn cũng có thể xảy ra, thường do huyết áp giảm hoặc tác dụng phụ của thuốc giảm đau nhóm opioid. Trong những trường hợp này, bác sĩ sẽ dùng thuốc chống nôn hoặc điều chỉnh liều để giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn.
Ngoài các tác dụng phụ nhẹ và thường gặp, gây tê vùng ngoài màng cứng vẫn có thể gây ra một số tác hại và biến chứng hiếm nhưng nghiêm trọng. Vì vậy, việc hiểu rõ và nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường là rất quan trọng để xử trí kịp thời.
Nguy cơ nhiễm trùng là rất hiếm, nhờ quy trình vô trùng nghiêm ngặt trong suốt quá trình thực hiện. Tuy nhiên, nếu vi khuẩn xâm nhập vào khoang ngoài màng cứng, có thể hình thành áp xe chèn ép tủy sống. Dấu hiệu cảnh báo gồm đau lưng dữ dội, sốt cao và yếu chân. Khi được phát hiện sớm, tình trạng này có thể điều trị hiệu quả bằng kháng sinh hoặc phẫu thuật.
Tác hại tổn thương thần kinh vĩnh viễn sau tiêm ngoài màng cứng là biến chứng cực kỳ hiếm, với tỷ lệ dưới 1 trên 80.000 trường hợp. Nguyên nhân có thể do kim tiêm chạm vào rễ thần kinh, tụ máu trong khoang ngoài màng cứng gây chèn ép, hoặc phản ứng độc với thuốc tê. Triệu chứng thường gặp là tê bì, yếu cơ hoặc mất cảm giác ở một vùng nhất định. Hầu hết các tổn thương nhẹ sẽ tự hồi phục sau vài tuần đến vài tháng mà không để lại di chứng.
Tụ máu trong khoang ngoài màng cứng là biến chứng hiếm nhưng nghiêm trọng. Nguy cơ xảy ra cao hơn ở người rối loạn đông máu hoặc đang dùng thuốc chống đông, kháng tiểu cầu. Vì vậy, trước khi thực hiện, bác sĩ sẽ kiểm tra kỹ tiền sử bệnh và thuốc đang sử dụng để phòng ngừa biến chứng. Nếu tụ máu xảy ra, cần phẫu thuật khẩn cấp nhằm tránh tổn thương thần kinh vĩnh viễn.
Khi kim tiêm đi quá sâu, có thể chọc vào khoang dưới nhện (nơi chứa dịch não tủy), gây ra gây tê tủy sống thay vì gây tê ngoài màng cứng. Điều này có thể khiến thuốc tê lan rộng hơn dự kiến, ảnh hưởng đến hô hấp nếu lên cao đến vùng ngực.
Các bác sĩ gây mê có kinh nghiệm có thể nhận biết ngay và xử lý kịp thời. Tiêm nhầm vào mạch máu cũng có thể gây độc thuốc tê toàn thân, nhưng tình huống này rất hiếm xảy ra nhờ kỹ thuật kiểm tra kỹ lưỡng trước khi tiêm thuốc.
Mặc dù phương pháp gây tê vùng ngoài màng cứng an toàn với đa số người, nhưng có một số trường hợp cần cân nhắc kỹ hoặc không nên thực hiện.
Những người rối loạn đông máu, thiếu tiểu cầu hoặc đang dùng thuốc chống đông có nguy cơ cao bị tụ máu sau tiêm. Trước khi thực hiện, bác sĩ sẽ kiểm tra xét nghiệm đông máu để đảm bảo an toàn. Trong một số trường hợp, thuốc chống đông cần được tạm ngưng trước khi tiêm, nhưng việc này phải được bác sĩ đánh giá cẩn thận để cân bằng giữa nguy cơ tụ máu và nguy cơ huyết khối.
Nếu vùng da tại vị trí tiêm bị nhiễm trùng hoặc người bệnh đang bị nhiễm trùng huyết, việc gây tê vùng ngoài màng cứng có thể làm vi khuẩn xâm nhập vào khoang ngoài màng cứng, gây biến chứng nguy hiểm. Trong trường hợp này, bác sĩ sẽ hoãn thủ thuật và điều trị dứt điểm nhiễm trùng trước khi cân nhắc thực hiện hoặc lựa chọn phương pháp giảm đau khác an toàn hơn.
Dù rất hiếm, một số người có thể bị dị ứng với thuốc tê dùng trong tiêm ngoài màng cứng. Nếu bạn từng có phản ứng dị ứng với thuốc tê trước đây, hãy báo cho bác sĩ biết trước khi thực hiện để họ lựa chọn loại thuốc an toàn hơn hoặc phương pháp giảm đau thay thế phù hợp.
Những người bị biến dạng cột sống nặng, chẳng hạn như vẹo cột sống hoặc đã từng phẫu thuật đặt đinh vít, có thể gặp khó khăn khi thực hiện tiêm ngoài màng cứng do thay đổi cấu trúc giải phẫu. Trong trường hợp này, bác sĩ gây mê sẽ đánh giá kỹ bằng hình ảnh học (như X-quang hoặc MRI) để xác định mức độ an toàn và khả thi của thủ thuật.
Bên cạnh những lo ngại về tác dụng phụ, phương pháp này vẫn mang lại nhiều lợi ích đáng kể trong việc giảm đau và hỗ trợ quá trình điều trị.
Giảm đau khi sinh là lợi ích nổi bật nhất của phương pháp gây tê vùng ngoài màng cứng. Phương pháp này có thể giúp giảm tới 90-95% cơn đau trong quá trình chuyển dạ, giúp người mẹ thư giãn và giữ sức cho giai đoạn sinh con. Nhiều sản phụ chia sẻ rằng nhờ tiêm ngoài màng cứng, họ có thể trải qua hành trình sinh nở trong trạng thái tỉnh táo, bình tĩnh và ít căng thẳng hơn.
Một ưu điểm quan trọng khác là người mẹ vẫn cảm nhận được cơn co tử cung và có thể chủ động phối hợp rặn sinh, thay vì hoàn toàn mất cảm giác như khi gây mê toàn thân. Sau sinh, mẹ có thể bế và ôm con ngay lập tức, tận hưởng trọn vẹn giây phút thiêng liêng mà không bị ảnh hưởng bởi thuốc mê.
Trong trường hợp cần chuyển sang mổ đẻ khẩn cấp, ống thông ngoài màng cứng đã đặt sẵn có thể được dùng ngay để gây tê mà không cần gây mê toàn thân. Cách này an toàn hơn cho cả mẹ và bé, đồng thời giúp người mẹ tỉnh táo, hồi phục nhanh sau ca mổ.
Không chỉ áp dụng trong sinh nở, tiêm ngoài màng cứng còn được sử dụng phổ biến trong nhiều phẫu thuật vùng dưới cơ thể như phẫu thuật hông, đầu gối hoặc các thủ thuật tiết niệu, giúp giảm đau hiệu quả và rút ngắn thời gian hồi phục.
Các nghiên cứu cho thấy, giảm đau hiệu quả trong quá trình sinh nở giúp giảm căng thẳng, lo âu và nguy cơ trầm cảm sau sinh. Khi không còn bị cơn đau chi phối, sản phụ có thể thư giãn, tập trung kết nối với em bé và tận hưởng trọn vẹn khoảnh khắc làm mẹ. Một số nghiên cứu cũng ghi nhận rằng kiểm soát đau tốt có thể giúp tử cung co bóp hiệu quả hơn và rút ngắn thời gian chuyển dạ trong một số trường hợp.
Ống thông ngoài màng cứng có thể được giữ lại sau phẫu thuật để duy trì hiệu quả giảm đau trong vài ngày đầu hồi phục. Nhờ vậy, người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn, giảm nhu cầu dùng thuốc giảm đau đường uống và phục hồi nhanh hơn. Kiểm soát đau tốt sau mổ cũng giúp bệnh nhân sớm vận động, từ đó giảm nguy cơ biến chứng như huyết khối tĩnh mạch sâu hay viêm phổi sau phẫu thuật.
Để đảm bảo hồi phục an toàn và giảm nguy cơ biến chứng, người bệnh cần tuân thủ một số hướng dẫn chăm sóc sau khi tiêm ngoài màng cứng.
Sau khi gây tê ngoài màng cứng, cơ thể cần thời gian để thuốc tê tan dần và hệ thần kinh trở lại bình thường. Việc chăm sóc đúng cách giúp bạn hồi phục nhanh và an toàn hơn:
Vùng da tại vị trí tiêm ngoài màng cứng đôi khi có thể xuất hiện cảm giác đau nhức nhẹ hoặc bầm tím trong vài ngày đầu, đây là phản ứng bình thường của cơ thể và sẽ tự hết. Tuy nhiên, bạn vẫn nên chăm sóc đúng cách để đảm bảo an toàn và tránh nhiễm trùng:
Tóm lại, chỉ cần giữ vệ sinh và theo dõi sát trong vài ngày đầu, hầu hết các vết tiêm sẽ hồi phục hoàn toàn mà không để lại bất kỳ ảnh hưởng nào.
Hầu hết mọi người đều hồi phục hoàn toàn sau khi gây tê ngoài màng cứng mà không gặp vấn đề gì đáng lo ngại. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn tuyệt đối, bạn nên đặc biệt lưu ý các dấu hiệu cảnh báo sau:
Nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào kể trên, đừng chần chừ hãy liên hệ ngay với bác sĩ hoặc đến cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra và xử trí kịp thời. Việc phát hiện sớm giúp phòng tránh hoàn toàn các biến chứng nghiêm trọng.
Khi thuốc tê đã hết tác dụng hoàn toàn và bạn có thể đi lại bình thường, hãy bắt đầu trở lại sinh hoạt hằng ngày một cách nhẹ nhàng và từ từ. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và giúp cơ thể hồi phục tốt nhất, bạn nên lưu ý:
Việc lắng nghe cơ thể và tiến hành mọi hoạt động một cách hợp lý sẽ giúp bạn nhanh chóng lấy lại sức khỏe sau thủ thuật.
Tiêm ngoài màng cứng có hại không là thắc mắc chung của nhiều người, nhưng thực tế đây là phương pháp giảm đau an toàn khi được thực hiện đúng kỹ thuật và theo dõi chặt chẽ. Tại Phòng khám đa khoa I-Medicare, đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm luôn đảm bảo quy trình tiêm ngoài màng cứng diễn ra an toàn, hiệu quả và giúp bạn trải qua quá trình điều trị một cách nhẹ nhàng, thoải mái nhất.
Tiếng Việt
English
한국어
