Tình trạng hay bị tê chân thường do thiếu vitamin nhóm B, đặc biệt là B1, B6 và B12, đây là các dưỡng chất quan trọng giúp bảo vệ dây thần kinh. Thiếu canxi, magie hay kali cũng gây rối loạn dẫn truyền thần kinh và co cơ. Ngoài ra, tê chân kéo dài còn có thể liên quan đến thiếu máu hoặc bệnh lý thần kinh tiểu đường. Cần kiểm tra vi chất và khám chuyên khoa nếu triệu chứng tái diễn.
Vitamin B12 là dưỡng chất thiết yếu giúp duy trì hoạt động của hệ thần kinh và hỗ trợ tạo hồng cầu. Khi thiếu B12, lớp vỏ bảo vệ sợi thần kinh (myelin) bị tổn thương, khiến việc dẫn truyền tín hiệu thần kinh gặp trục trặc, biểu hiện rõ nhất là cảm giác tê bì, châm chích ở tay chân.
Tình trạng thiếu vitamin B12 thường gặp ở người ăn chay lâu dài, người lớn tuổi hấp thu kém, hoặc người mắc bệnh về dạ dày, ruột. Ngoài tê chân, thiếu B12 còn gây mệt mỏi, da tái xanh, chóng mặt, giảm trí nhớ và mất tập trung.
Vitamin B6 (pyridoxine) đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và dopamine. Khi thiếu hụt, cơ thể có thể xuất hiện các triệu chứng như tê đầu ngón tay, ngón chân, đặc biệt rõ rệt vào ban đêm và có thể liên quan đến hội chứng ống cổ tay.
Tuy nhiên, nếu bổ sung quá liều vitamin B6, cũng có thể gây tổn thương thần kinh và dẫn đến tình trạng tê chân. Vì vậy, cần kiểm tra mức độ thiếu hụt và bổ sung đúng liều theo hướng dẫn của chuyên gia y tế.
Vitamin B1 (thiamine) là chất cần thiết giúp chuyển hóa đường thành năng lượng nuôi dưỡng hệ thần kinh. Khi thiếu vitamin B1, cơ thể có thể mắc bệnh beriberi - một tình trạng gây tê bì tay chân, yếu cơ, và trong trường hợp nặng có thể ảnh hưởng đến tim mạch.
Nguy cơ thiếu hụt vitamin B1 thường gặp ở những người nghiện rượu, ăn uống kém đa dạng hoặc đang mắc các bệnh lý mạn tính.
Magnesium (magie) là một khoáng chất thiết yếu, tham gia vào hơn 300 phản ứng enzyme khác nhau trong cơ thể, bao gồm cả quá trình dẫn truyền thần kinh, co cơ và điều hòa nhịp tim. Vai trò của magie đặc biệt quan trọng trong việc duy trì sức khỏe hệ thần kinh và cơ bắp.
Khi thiếu magnesium, cơ thể có thể xuất hiện các triệu chứng như co rút cơ, tê bì tay chân, cảm giác như kiến bò dưới da hoặc chuột rút, đặc biệt là vào ban đêm. Thiếu hụt lâu dài còn có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ, gây lo âu và mệt mỏi kéo dài.
Nguyên nhân gây thiếu magnesium khá phổ biến, bao gồm: căng thẳng kéo dài, thói quen uống nhiều cà phê hoặc rượu, ăn uống thiếu chất, rối loạn tiêu hóa làm giảm hấp thu, hoặc do tác dụng phụ của một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, thuốc kháng acid. Phụ nữ mang thai, đang cho con bú hoặc người vận động thể lực nhiều cũng cần bổ sung magnesium nhiều hơn để đáp ứng nhu cầu tăng cao của cơ thể.
Tê chân không chỉ do thiếu vitamin hay khoáng chất mà còn có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác trong sinh hoạt và sức khỏe. Dưới đây là những yếu tố phổ biến thường bị bỏ qua.
Rối loạn tuần hoàn máu là một trong những nguyên nhân phổ biến gây tê chân mà không nhất thiết liên quan đến thiếu hụt dinh dưỡng. Khi lượng máu lưu thông đến các chi dưới, đặc biệt là các đầu mút thần kinh ở bàn chân bị giảm sút, người bệnh có thể cảm thấy tê bì, lạnh chân, châm chích hoặc như có kiến bò, đặc biệt rõ rệt hơn khi thời tiết lạnh hoặc khi ngồi lâu một chỗ.
Các bệnh lý liên quan như bệnh động mạch ngoại biên, suy giãn tĩnh mạch, huyết khối tĩnh mạch sâu có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình tuần hoàn máu, làm gia tăng nguy cơ tê chân.
Những người có tiền sử mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, huyết áp cao, hoặc có lối sống không lành mạnh như hút thuốc lá thường xuyên sẽ có nguy cơ mắc tình trạng này cao hơn bình thường. Việc phát hiện sớm và điều trị nguyên nhân mạch máu là rất quan trọng để ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm như loét chân, hoại tử hay đột quỵ.
Thoái hóa đốt sống thắt lưng là một trong những nguyên nhân thường gặp gây chèn ép rễ thần kinh, đặc biệt là các rễ chi dưới. Khi bị chèn ép, người bệnh có thể cảm thấy tê bì, đau nhức lan từ thắt lưng xuống mông, đùi, bắp chân, thậm chí tới bàn chân.
Tình trạng này phổ biến ở người trung niên và cao tuổi, đặc biệt là những người thường xuyên mang vác nặng, lao động thể lực hoặc ngồi sai tư thế trong thời gian dài.
Ngoài ra, hội chứng ống cổ chân cũng là một nguyên nhân gây tê chân không nên bỏ qua. Đây là tình trạng dây thần kinh chày sau bị chèn ép khi đi qua ống cổ chân, khu vực nằm gần mắt cá chân trong.
Người bệnh thường cảm thấy tê, châm chích hoặc nóng rát ở lòng bàn chân và các ngón chân, nhất là khi đứng lâu, đi bộ nhiều hoặc mang giày dép không phù hợp. Để xác định chính xác nguyên nhân gây tê chân, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được bác sĩ chuyên khoa thăm khám và chỉ định các xét nghiệm cần thiết.
Một số loại thuốc có thể gây ra tác dụng phụ là cảm giác tê bì, châm chích ở tay chân. Điều này thường gặp ở các nhóm thuốc như: thuốc hóa trị ung thư, thuốc điều trị HIV, một số loại kháng sinh như metronidazole, và thuốc điều trị động kinh như phenytoin.
Nếu bạn đang sử dụng một trong những loại thuốc này và nhận thấy tình trạng tê chân, tay xuất hiện hoặc kéo dài, hãy trao đổi với bác sĩ để được đánh giá và cân nhắc điều chỉnh liều hoặc đổi thuốc nếu cần thiết. Không nên tự ý ngưng thuốc vì có thể ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.
Tê chân có thể chỉ là dấu hiệu thiếu chất, nhưng cũng có thể cảnh báo bệnh lý tiềm ẩn. Vậy làm sao phân biệt đúng nguyên nhân gây tê?
Tê chân do thiếu vitamin B thường khởi phát chậm, bắt đầu từ đầu ngón chân và lan dần lên. Cảm giác tê thường xuất hiện đối xứng ở cả hai chân, giống như đang mang tất chật hoặc găng tay bó chặt.
Ngoài ra, người bệnh có thể kèm theo các triệu chứng như mệt mỏi kéo dài, suy giảm trí nhớ, da xanh xao, rối loạn tiêu hóa. Các biểu hiện này thường tiến triển âm thầm trong nhiều tháng đến vài năm.
Thiếu magiê thường gây ra hiện tượng co thắt cơ kèm cảm giác tê, đặc biệt dễ gặp vào ban đêm. Người bệnh có thể gặp các biểu hiện như: giật mí mắt, chuột rút bắp chân, căng cơ, và cảm thấy bồn chồn, khó ngủ.
Thiếu canxi có thể gây tê quanh miệng và đầu ngón tay, sau đó lan dần đến chân. Các triệu chứng thường đi kèm chuột rút cơ bắp, nhịp tim nhanh, và nếu thiếu nghiêm trọng có thể dẫn đến co giật cơ.
Tê chân do đột quỵ thường xảy ra đột ngột, thường chỉ ảnh hưởng một bên cơ thể, và đi kèm với các triệu chứng như yếu liệt tay chân, khó nói, hoặc mờ mắt, nhìn đôi. Đây là dấu hiệu nguy hiểm, cần được đưa đi cấp cứu ngay lập tức.
Tê chân do tiểu đường thường bắt đầu từ các đầu ngón chân, tạo cảm giác như đi trên bông gòn, kèm theo cảm giác đau rát như bị bỏng, đặc biệt nặng hơn vào ban đêm. Người bệnh thường có tiền sử đường huyết cao hoặc xuất hiện các dấu hiệu khác của bệnh tiểu đường.
Không phải ai cũng có nguy cơ thiếu chất như nhau. Một số nhóm đối tượng đặc biệt dễ bị thiếu hụt dưỡng chất, từ đó gây ra triệu chứng tê chân kéo dài.
Người cao tuổi dễ bị thiếu chất dinh dưỡng do nhiều nguyên nhân. Khi tuổi tác tăng, khả năng hấp thu vitamin B12 giảm vì dạ dày tiết ít acid hơn. Dù nhu cầu dinh dưỡng vẫn cao, nhưng họ thường ăn ít hơn.
Ngoài ra, việc dùng nhiều loại thuốc có thể cản trở hấp thu và chuyển hóa vitamin. Các bệnh lý mạn tính như tiểu đường hoặc suy thận cũng làm tăng nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng ở người lớn tuổi.
Trong thai kỳ và giai đoạn cho con bú, cơ thể người mẹ cần nhiều hơn các dưỡng chất như vitamin nhóm B, folate, sắt và magiê. Nếu không được bổ sung đầy đủ, mẹ có thể bị thiếu chất, gây tê chân, mệt mỏi và ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của thai nhi.
Ngoài ra, tình trạng ốm nghén thường khiến mẹ ăn uống kém, giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng, làm tăng nguy cơ thiếu hụt. Vì vậy, việc theo dõi sức khỏe và sử dụng vitamin tổng hợp dành cho bà bầu là điều rất quan trọng.
Người ăn chay thuần thường có nguy cơ thiếu vitamin B12 vì loại vitamin này chủ yếu có trong thực phẩm có nguồn gốc động vật. Nếu không bổ sung B12 trong vòng 2-3 năm, cơ thể có thể bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu thiếu hụt.
Ngoài ra, những người áp dụng chế độ ăn kiêng quá nghiêm ngặt, thường xuyên nhịn ăn hoặc gặp các vấn đề liên quan đến rối loạn ăn uống cũng dễ bị thiếu nhiều dưỡng chất thiết yếu cho sức khỏe.
Rượu làm giảm khả năng hấp thụ và chuyển hóa các vitamin nhóm B, đặc biệt là B1, B6 và B12. Người nghiện rượu thường ăn uống thiếu chất, đồng thời rượu còn gây tổn thương trực tiếp đến hệ thần kinh.
Tương tự, việc sử dụng ma túy và thuốc lá cũng có thể cản trở quá trình chuyển hóa dinh dưỡng, làm tăng nguy cơ thiếu hụt vitamin và khoáng chất thiết yếu.
Tê chân do thiếu chất dinh dưỡng có thể được cải thiện hiệu quả thông qua chế độ ăn hợp lý. Dưới đây là cách bổ sung các dưỡng chất thiết yếu giúp giảm tê chân và tăng cường sức khỏe thần kinh.
Để bổ sung vitamin B12, bạn nên ưu tiên các thực phẩm như gan động vật, thịt đỏ, cá hồi, cá thu, trứng và sữa. Với người ăn chay, có thể chọn các sản phẩm thực vật được bổ sung B12 như sữa đậu nành hoặc ngũ cốc dinh dưỡng.
Vitamin B6 có nhiều trong thịt gà, cá ngừ, khoai tây, chuối và các loại hạt. Vitamin B1 dồi dào trong thịt heo, hạt hướng dương, đậu phộng và ngũ cốc nguyên hạt. Lưu ý, chế biến thực phẩm đúng cách sẽ giúp giữ lại tối đa lượng vitamin có lợi.
Magie có nhiều trong các loại rau lá xanh đậm như rau bina, cải bó xôi, cùng với các loại hạt như hạnh nhân, óc chó, đậu đen và cá hồi. Ngoài ra, sử dụng nồi gang khi nấu ăn cũng có thể giúp bổ sung thêm một lượng nhỏ magie và sắt cho cơ thể.
Canxi có nhiều trong sữa, phô mai, cá cơm, rau cải và mè. Tuy nhiên, để cơ thể hấp thụ canxi hiệu quả, cần có vitamin D. Vì vậy, bạn nên phơi nắng mỗi ngày hoặc bổ sung vitamin D thông qua thực phẩm chức năng nếu cần.
Khi sử dụng thực phẩm chức năng, hãy ưu tiên các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, được cơ quan y tế cấp phép lưu hành. Liều lượng khuyến nghị mỗi ngày cho người trưởng thành gồm: vitamin B12 (2,4 mcg), vitamin B6 (1,3-1,7 mg), vitamin B1 (1,1-1,2 mg), magie (310-420 mg). Không nên tự ý tăng liều quá mức, đặc biệt là vitamin B6 - nếu dùng liều cao kéo dài có thể gây tổn thương thần kinh. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
- Vitamin nhóm B nên uống vào buổi sáng cùng bữa ăn để cơ thể hấp thụ tốt hơn và tránh gây ảnh hưởng đến giấc ngủ.
- Magie (Magnesium) thích hợp uống vào buổi tối, vì có tác dụng thư giãn cơ và hỗ trợ giấc ngủ sâu.
Không nên dùng vitamin hoặc magie cùng lúc với cà phê, trà hay chà là, vì các chất tannin trong đó có thể giảm khả năng hấp thụ. Hãy uống cách nhau ít nhất 2 tiếng để đảm bảo hiệu quả hấp thụ tối ưu.
Nhiều người chủ quan tự xử lý tê chân tại nhà mà không hiểu rõ nguyên nhân. Một số thói quen tưởng đúng lại có thể khiến tình trạng nặng hơn.
Tiếng Việt
English
한국어
