Rối loạn lưỡng cực là một rối loạn tâm thần đặc trưng bởi những biến đổi cực đoan về tâm trạng, năng lượng và khả năng hoạt động hàng ngày. Không giống như những thay đổi cảm xúc thông thường, tình trạng này có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc, các mối quan hệ và chất lượng cuộc sống.
Người mắc rối loạn lưỡng cực thường trải qua những giai đoạn thay đổi tâm trạng rõ rệt, bao gồm:
Giai đoạn hưng cảm (Mania):
Tâm trạng được nâng lên bất thường, kèm theo năng lượng dồi dào và sự tự tin quá mức. Người bệnh có thể cảm thấy mình có thể làm mọi việc, nói nhiều, ít ngủ nhưng vẫn tràn đầy sức lực. Trong một số trường hợp, hành vi có thể trở nên bốc đồng hoặc thiếu kiểm soát.
Giai đoạn trầm cảm (Depression):
Trái ngược hoàn toàn với hưng cảm, đây là giai đoạn tâm trạng xuống thấp, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày, cảm thấy mệt mỏi, vô vọng và có thể xuất hiện ý nghĩ tiêu cực về bản thân.
Giai đoạn ổn định:
Giữa các đợt hưng cảm và trầm cảm, người bệnh có thể trải qua thời gian tâm trạng ổn định, sinh hoạt bình thường. Tuy nhiên, không thể dự đoán chính xác khi nào một giai đoạn mới sẽ xuất hiện.
Điều quan trọng cần hiểu rằng rối loạn lưỡng cực không chỉ là thay đổi tâm trạng nhanh chóng. Sự chuyển đổi giữa các giai đoạn hưng cảm và trầm cảm thường diễn ra theo chu kỳ rõ rệt, có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng.
Những biến động này không giống những cảm xúc lên xuống bình thường mà ai cũng trải qua, mà là sự thay đổi mạnh mẽ và bất thường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến suy nghĩ, hành vi, công việc và các mối quan hệ trong cuộc sống.
Theo phân loại y khoa, rối loạn lưỡng cực được chia thành nhiều dạng khác nhau, mỗi dạng có đặc điểm riêng về triệu chứng và mức độ ảnh hưởng đến cuộc sống.
Đây là dạng nghiêm trọng nhất của chứng rối loạn tâm thần này. Người bệnh trải qua ít nhất một giai đoạn hưng cảm rõ rệt, kéo dài tối thiểu 7 ngày hoặc nghiêm trọng đến mức phải nhập viện ngay. Xen kẽ với đó là các đợt trầm cảm nặng, thường kéo dài ít nhất 2 tuần.
Trong giai đoạn hưng cảm, người bệnh dễ rơi vào những hành vi rủi ro như chi tiêu mất kiểm soát, quan hệ tình dục thiếu an toàn hoặc đưa ra các quyết định tài chính bốc đồng có thể gây hậu quả nghiêm trọng.
Thể này nhẹ hơn thể I nhưng vẫn tác động lớn đến cuộc sống. Người bệnh có các giai đoạn trầm cảm nặng xen kẽ với những đợt hưng cảm nhẹ (hypomania) thay vì hưng cảm rõ rệt.
Trong giai đoạn hypomania, người bệnh thường cảm thấy nhiều năng lượng, làm việc hiệu quả và đôi khi được người khác đánh giá tích cực. Tuy nhiên, sau đó thường xuất hiện những đợt trầm cảm sâu và kéo dài, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần.
Đây là dạng nhẹ của tình trạng này, đặc trưng bởi những biến động tâm trạng nhẹ nhưng kéo dài ít nhất 2 năm ở người lớn. Các triệu chứng không đủ nghiêm trọng để được chẩn đoán là hưng cảm hoặc trầm cảm nặng, nhưng vẫn có thể ảnh hưởng đến công việc, các mối quan hệ và chất lượng cuộc sống. Vì vậy, người bệnh cần được theo dõi và quản lý đúng cách.
Các nghiên cứu hiện đại cho thấy rối loạn lưỡng cực không xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất, mà là kết quả của sự kết hợp phức tạp giữa nhiều yếu tố khác nhau.
Gen đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành rối loạn lưỡng cực. Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, nguy cơ của bạn sẽ cao hơn bình thường. Tuy nhiên, mang gen nguy cơ không đồng nghĩa chắc chắn sẽ phát bệnh.
Các nghiên cứu trên cặp song sinh cho thấy yếu tố di truyền chiếm khoảng 60-80% nguy cơ mắc rối loạn lưỡng cực. Nghĩa là nếu một trong hai anh em sinh đôi cùng trứng mắc bệnh, người còn lại có khả năng rất cao cũng bị ảnh hưởng.
Não bộ của người bị rối loạn lưỡng cực thường xuất hiện sự mất cân bằng trong các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine và norepinephrine - những chất quan trọng trong việc kiểm soát tâm trạng, giấc ngủ và năng lượng. Khi hệ thống này rối loạn, tâm trạng có thể thay đổi đột ngột và cực đoan. Đây cũng là lý do thuốc điều chỉnh chất dẫn truyền thần kinh thường mang lại hiệu quả trong điều trị.
Dù yếu tố di truyền có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh, môi trường thường đóng vai trò kích hoạt các triệu chứng. Những tác nhân như căng thẳng kéo dài, sang chấn tâm lý, lạm dụng chất kích thích hoặc biến động lớn trong cuộc sống có thể khởi phát đợt bệnh đầu tiên.
Bên cạnh đó, rối loạn nhịp sinh học, đặc biệt là mất ngủ kéo dài, cũng được xem là yếu tố nguy cơ quan trọng. Nhiều bệnh nhân cho biết các triệu chứng xuất hiện sau giai đoạn ngủ không đều hoặc thiếu ngủ trầm trọng.
Nhận biết rõ các triệu chứng điển hình của từng giai đoạn sẽ giúp phát hiện sớm, can thiệp đúng lúc và hạn chế những biến chứng nghiêm trọng.
Trong giai đoạn hưng cảm, người bệnh thường có những thay đổi rõ rệt về tâm lý, hành vi và nhận thức, vượt xa trạng thái bình thường. Cụ thể:
- Tâm lý: Tâm trạng hưng phấn quá mức, cảm giác tự tin thái quá, đôi khi tin rằng mình có khả năng đặc biệt hoặc sứ mệnh quan trọng.
- Hành vi: Nói nhanh, nói nhiều đến mức người khác khó theo kịp; chuyển chủ đề liên tục không theo logic; hoạt động với năng lượng dồi dào, ngủ rất ít (chỉ 2-3 giờ mỗi ngày) nhưng vẫn thấy khỏe mạnh.
- Nhận thức: Quyết định bốc đồng, thiếu cân nhắc trong chi tiêu, đầu tư hoặc quan hệ; khả năng tập trung giảm, dễ bị phân tâm bởi yếu tố xung quanh.
Trong giai đoạn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực, người bệnh trải qua những thay đổi nghiêm trọng về cảm xúc, thể chất và nhận thức, ảnh hưởng lớn đến cuộc sống hàng ngày:
- Tâm trạng: Cảm giác buồn bã sâu sắc, tuyệt vọng và vô giá trị kéo dài. Trạng thái này không cải thiện ngay cả khi nhận được tin tốt hoặc sự hỗ trợ từ người khác.
- Thể chất: Mệt mỏi nghiêm trọng không rõ nguyên nhân; rối loạn giấc ngủ (ngủ quá nhiều 12-14 giờ hoặc mất ngủ hoàn toàn); thay đổi cân nặng rõ rệt do ăn quá nhiều hoặc chán ăn.
- Nhận thức: Khó tập trung, giảm khả năng ghi nhớ và đưa ra quyết định; thường xuyên có suy nghĩ tiêu cực về bản thân và tương lai. Trường hợp nặng có thể xuất hiện ý nghĩ hoặc hành vi tự tử.
Hypomania có nhiều điểm giống với mania nhưng mức độ nhẹ hơn và ít gây hậu quả nghiêm trọng ngay lập tức. Người bệnh thường cảm thấy tràn đầy năng lượng, tự tin, sáng tạo và làm việc hiệu quả hơn bình thường. Chính vì vậy, nhiều người không nhận ra đây là biểu hiện của một rối loạn tâm thần.
Nếu không được điều trị, rối loạn lưỡng cực có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến hầu hết các mặt của cuộc sống.
Các nghiên cứu cho thấy khoảng 10-15% người mắc chứng rối loạn này tử vong do tự tử, con số này cao hơn nhiều so với dân số chung. Nguy cơ đặc biệt tăng trong giai đoạn trầm cảm nặng hoặc khi xảy ra giai đoạn hỗn hợp, đây là lúc triệu chứng hưng cảm và trầm cảm xuất hiện cùng lúc.
Ngoài ra, nhiều hành vi nguy hiểm khác dù không có ý định tự tử vẫn có thể gây tử vong, chẳng hạn như lái xe liều lĩnh trong giai đoạn hưng cảm hoặc lạm dụng chất kích thích.
Những hành vi bốc đồng trong giai đoạn hưng cảm, như chi tiêu quá mức, ngoại tình hoặc đưa ra quyết định kinh doanh thiếu suy nghĩ, có thể nhanh chóng phá vỡ hôn nhân, tình bạn và sự nghiệp.
Trong giai đoạn trầm cảm, việc mất khả năng thực hiện trách nhiệm công việc và gia đình khiến căng thẳng càng gia tăng. Nhiều bệnh nhân chia sẻ rằng họ mất đi người thân không phải vì thiếu tình yêu, mà vì người xung quanh không hiểu và khó chấp nhận những biến động tâm trạng quá lớn của họ.
Căng thẳng kéo dài do rối loạn lưỡng cực có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất. Người bệnh dễ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, béo phì và suy giảm hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ nhiễm bệnh.
Ngoài ra, việc lạm dụng rượu bia hoặc chất kích thích là một thói quen sai lầm có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho gan, thận và não bộ, thậm chí không thể hồi phục.
Tin tốt là nhờ những tiến bộ trong y học, rối loạn lưỡng cực hoàn toàn có thể được kiểm soát. Với điều trị đúng cách, người bệnh vẫn có thể duy trì cuộc sống ổn định, làm việc và tận hưởng các mối quan hệ như bình thường.
Trong điều trị rối loạn lưỡng cực, thuốc đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa tái phát. Mỗi nhóm thuốc có cơ chế và mục tiêu riêng:
- Thuốc ổn định tâm trạng: Lithium được xem là tiêu chuẩn vàng, giúp kiểm soát cả mania và trầm cảm, đồng thời giảm nguy cơ tự tử. Các thuốc chống động kinh như valproate, carbamazepine cũng thường được dùng, đặc biệt cho người có chu kỳ biến đổi tâm trạng nhanh.
- Thuốc chống loạn thần thế hệ mới: Các loại như quetiapine, olanzapine, aripiprazole có hiệu quả trong giai đoạn cấp và giúp duy trì ổn định lâu dài.
- Thuốc chống trầm cảm: Thường được kết hợp với thuốc ổn định tâm trạng để tránh kích hoạt mania, vì nếu dùng đơn lẻ có thể làm triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn.
Trong điều trị rối loạn lưỡng cực, các liệu pháp tâm lý đóng vai trò quan trọng giúp người bệnh kiểm soát cảm xúc, duy trì sự ổn định và ngăn ngừa tái phát. Một số phương pháp phổ biến gồm:
- Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Hỗ trợ người bệnh nhận diện và thay đổi những suy nghĩ, hành vi tiêu cực. CBT còn giúp cải thiện sự tuân thủ điều trị và hạn chế nguy cơ tái phát.
- Liệu pháp nhịp sinh học: Tập trung điều chỉnh và duy trì chu kỳ giấc ngủ, thức ổn định, vì rối loạn nhịp sinh học là yếu tố kích hoạt các đợt bệnh.
- Liệu pháp gia đình: Cung cấp kiến thức và kỹ năng cho người thân để nhận biết dấu hiệu cảnh báo, hỗ trợ người bệnh và xử lý tình huống khủng hoảng hiệu quả.
Để kiểm soát hiệu quả, lối sống khoa học đóng vai trò không kém phần quan trọng so với thuốc và trị liệu. Một số nguyên tắc cần lưu ý:
Điều trị rối loạn lưỡng cực là một hành trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì và tuân thủ chặt chẽ phác đồ. Việc tái khám định kỳ với bác sĩ, theo dõi nồng độ thuốc trong máu và điều chỉnh liều khi cần thiết là những yếu tố quyết định hiệu quả điều trị.
Một sai lầm phổ biến là nhiều bệnh nhân cảm thấy khỏe và tự ý ngừng thuốc, dẫn đến tái phát nghiêm trọng. Do đó, việc duy trì điều trị ngay cả khi triệu chứng đã ổn định là cực kỳ quan trọng để kiểm soát bệnh lâu dài.
Sau khi đọc bài viết này, bạn đã hiểu rõ rối loạn lưỡng cực là gì, nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả. I-Medicare cam kết đồng hành cùng bạn trong quá trình chăm sóc sức khỏe tâm thần, giúp bạn sống ổn định và chất lượng hơn. Nếu cần tư vấn, hãy liên hệ ngay với chúng tôi để được hỗ trợ kịp thời.
Tiếng Việt
English
한국어
